گنج‌های پنهان در دل باطله‌

گنج‌های پنهان در دل باطله‌

هرچند باطله‌های معدنی تاثیرات زیست‌محیطی مخرب و زیانباری بر جای می‌گذارند اما حاوی برخی مواد معدنی باارزشی هستند که می‌توانیم با بازیافت آنها ضمن جلوگیری از انباشت زباله‌ها، نیاز بسیاری از صنایع مختلف کشور را برطرف کنیم. چندی پیش کاووس قاسمی، مدیرکل بهره‌برداری معادن وزارت صنعت، معدن و تجارت اعلام کرد تهیه شیوه‌نامه مدیریت باطله‌های معدنی در دستور کار قرار دارد. درباره شرایط فعلی باطله‌های معدنی در کشور و سازکاری که می‌توان برای رفع خطرات آنها در نظر گرفت، «روزگار معدن» با کارشناسان و فعالان بخش معدن و صنایع معدنی گفت‌وگو کرد که در ادامه می‌خوانید:

ژئومتالوژی به کمک معادن می‌آید

عزیز‌اله عصاری، مدیرعامل سابق هلدینگ توسعه معادن و فلزات در گفت‌وگو با «روزگار معدن»  باطله‌های معدنی را یکی از مشکلات امروزه معادن و محیط‌زیست معرفی کرد و گفت: وجود باطله‌های معدنی یک معضل حقیقی است که باید به آن رسیدگی شود. نباید نقش فناوری را در فعالیت‌های معدنی نادیده گرفت. اگر استخراج، تشخیص توده‌های معدنی و مدل‌های فرآوری با استفاده از فناوری روز باشد، کمتر با باطله‌های معدنی مواجه می‌شویم. به بیان ساده‌تر می‌توان گفت با استفاده از دانش ژئومتالوژی، عناصر مزاحم و آسیب‌زا به محیط‌زیست قبل از ورود به طبیعت شناسایی می‌شوند و براساس عیار این مواد می‌توان به‌صورت بهینه از آنها استفاده کرد. وی ادامه داد: باتوجه به ظرفیت‌های مناسب موجود در علم ژئومتالوژی، می‌توان از آن در تمامی بخش‌های معدنکاری از جمله استخراج، فرآوری و حتی طراحی گندله و کنسانتره استفاده کرد. این اقدام هم به نفع بخش معدن و صنایع معدنی است و هم محیط‌‌زیست را از تخریب و آسیب مصون می‌دارد. عصاری افزود: متاسفانه در حال ‌حاضر با انبوهی از باطله‌ها و به‌اصطلاح سد باطله‌های معدنی مواجهیم. در برزیل سد بزرگی از باطله‌های معدنی وجود داشت که مدتی پیش این سد ریزش کرد و مشکلات زیادی برای محیط‌زیست به بار آورد؛ بنابراین به‌نظر می‌رسد ضرورت دارد پیش از آنکه ما نیز دچار مشکلات زیست‌محیطی بیشتری شویم، راهکاری برای حل این مشکل بیندیشیم.

نقش دانش‌بنیان‌ها پررنگ شود

عصاری در ادامه به نقش فناوری در بخش معدن و فواید آن برای محیط‌زیست اشاره کرد و گفت: فناوری امروز به سمت استفاده مفید از باطله‌های معدنی حرکت کرده است. شرکت‌های دانش‌بنیان و گروه‌های دانشگاهی مرتبط با این موضوع در کشور ما نیز به این مرحله از توانایی رسیده‌اند که روی باطله‌های معدنی مطالعه کرده و از آنها مواد معدنی مفید به‌دست آورند. به‌بیانی دیگر استفاده مجدد و حداکثری از باطله‌های معدنی و استخراج مواد معدنی نایاب از آنها، در دستور کار شرکت‌های دانش‌بنیان در جهان و همچنین ایران قرار گرفته است.

وی در ادامه افزود: پس از دستیابی به مواد ارزشمند در باطله‌ها، مواد باقیمانده براساس ماهیت، به‌وسیله فناوری جدید برای دفن یا قرارگیری در سد باطله‌ها شناسایی می‌شوند، اما باید به این موضوع اشاره کرد که کشور ما دیر به سمت بکارگیری شرکت‌های دانش‌بنیان در فعالیت‌های معدنی حرکت کرده و سایر کشورها در این زمینه پیشروتر بوده‌اند. همچنین نباید فراموش کرد که ثمره توجه به آموزه‌های دانشگاهی و شکل‌گیری شرکت‌های دانش‌بنیان، توسعه و حل تخصصی مشکلات صنعت و معدن است. عصاری در ادامه سخنان خود گفت: متاسفانه صنایع و معادن ما هنوز نتوانسته‌اند رابطه گسترده‌ای با شرکت‌های دانش‌بنیان برقرار کنند که این یک ضعف برای بخش معدن و صنایع معدنی ما محسوب می‌شود؛ بنابراین تغییر رویکرد در سیاست‌گذاری‌های معدنی و پایان دادن به نادیده‌ گرفتن بخش دانشگاهی و دانش‌بنیان باید در دستور کار فعالان و نهادهای دولتی این بخش قرار گیرد.

نقش قانون‌گذاری در حفظ محیط‌زیست

زانکو عطایی‌پور، کارشناس ارشد معدن و کارآفرین حوزه نوآوری و فناوری معادن و صنایع معدنی، در گفت‌وگو با «روزگار معدن»  به آلودگی محیط‌زیست به‌وسیله‌ باطله‌های معدنی اشاره کرد و گفت: در ﺳﺎﻟﻴﺎن اﺧﻴﺮ ﺑﻪدﻟﻴﻞ ﮔﺴﺘﺮش ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎى معدنی، آﻟﻮدﮔﻰ‌های زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻰ نیز افزایش یافته و به همین جهت ﺗﻮﺟﻪ ﺑﺴﻴﺎرى از محققان ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع باطله‌های معدنی و تاثیر آن بر محیط زیست ﻣﻌﻄﻮف ﺷﺪه اﺳﺖ. ﻳﻜﻰ از ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ نکات آلودگی معادن را می‌توان وجود ﻓﻠﺰات ﺳﻨﮕﻴﻦ در زهابﻫﺎ، رﺳﻮﺑﺎت و ﭘﺴﺎب نام برد ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ آﻟﻮدﮔﻰ ﺧﺎک و آبﻫﺎى ﺳﻄﺤﻰ و زﻳﺮزﻣﻴﻨﻰ می‌شوند.

این کارشناس در ادامه سخنان خود بر تاثیر قانون‌گذاری موثر بر روند فعالیت معدنی تاکید کرد و گفت: ﺑﺮاى ﻛﺎﻫﺶ اﺛﺮات زﻳﺴﺖ‌ﻣﺤﻴﻄﻰ و ﺟﻠﻮﮔﻴﺮى از آﻟﻮدﮔﻰ آبﻫﺎ پس از ﻋﻤﻠﻴﺎت معدنی، وﺿﻊ ﻣﻘﺮرات سختگیرانه در زمینه ﺗﺨﻠﻴﻪ ﺑﺎﻃﻠﻪﻫﺎى معادن ﻣوﺛﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد. باید خاطرنشان کرد متاسفانه در کشورهای در حال توسعه از جمله کشور ما، برای اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻮاد ﻣﻌﺪﻧﻰ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﭼﻨﺪاﻧﻰ وضع نشده و مقررات موجود نیز به‌درستی اجرا نمی‌شوند. ﻓﻠﺰات ﺳﻨﮕﻴﻦ، از ﺧﻄﺮﻧﺎک‌ﺗﺮﻳﻦ آﻻﻳﻨﺪه‌ﻫﺎى ﻣﺤﻴﻂ‌زﻳﺴﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﺻﻮرت ﺣﺬف نشدن ﺧﻄﺮات ﺑﺎﻟﻘﻮه‌اى ﺑﺮاى اﻧﺴﺎن و اﻛﻮﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎى زﻳﺴﺖ‌ﻣﺤﻴﻄﻰ اﻳﺠﺎد ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ.

مدیریت صحیح، نیاز امروز معادن

عطایی‌پور در ادامه مدیریت کارآمد و تخصصی را پایه مهم فعالیت‌های صنعتی و معدنی دانست و گفت: امروزه باطله‌های معدنی اغلب به‌عنوان یک فرصت بزرگ اقتصادی شناخته می‌شوند؛ البته در صورت مدیریت نشدن مناسب می‌توانند تبدیل به یک معضل شده و دردسرآفرین باشند.

طبق آمار جهانی، ۸۰ درصد شکست‌های اتفاق افتاده برای سدهای باطله قابل کنترل و تنها ۲۰ درصد غیرقابل کنترل هستند. این ارقام نشانگر آن است که مدیریت صحیح و تخصصی می‌تواند از بسیاری از آسیب‌ها پیشگیری کند.

وی تصریح کرد: در ﺳﺎلﻫﺎى اﺧﻴﺮ رﺷﺪ ﻣﻌﺎدن روﺑﺎز در ﻛﺸﻮر و همچنین تولید باطله‌های معدنی بیشتر باوجود سودآوری اقتصادی، ﺳﺒﺐ آسیب‌هایی به ﻣﺤﻴﻂزﻳﺴﺖ شده، این در حالی است که می‌توان با مدیریت صحیح باطله‌ها اثرات مخرب زیست‌محیطی و ضعف ایمنی آنها را به صفر رساند.

تخصص برای مدیریت نیاز است

این کارشناس معدن در ادامه توجه به مسائل فنی در تدوین راهکار مقابله با آلودگی باطله‌های معدنی را ضروری عنوان کرد و گفت: از نگاه محیط‌زیستی، انتخاب روش مناسب و بهینه دفع و ذخیره‌سازی باطله‌ها، وابسته به مراحل فنی و تابعی از عوامل مختلف است. از جمله این عوامل می‌توان به رئولوژی و انتقال‌پذیری باطله‌ها، واکنش‌پذیری شیمیایی و بیولوژیکی باطله‌ها، نیاز به بازگشت آب، درصد بازیابی آب فرآوری و در دسترس بودن آب تازه برای فرآوری نام برد؛ از همین رو توجه به نوع کانی‌های استخراج شده و همچنین عوامل فنی در بازیابی باطله‌ها، از الزامات امروزه معدنکاری به‌شمار می‌رود.

وی در ادامه به تدوین شیوه‌نامه کنترل باطله‌های معدنی اشاره کرد. از جمله اقدامات مفید نهادهای دولتی برای جلوگیری از آسیب بیشتر باطله‌های معدنی به محیط‌زیست را می‌توان تدوین استانداردهای جامع برای برخورد با این باطله‌ها، در نظر گرفتن سازکارهای نظارتی موثر بر فعالیت معادن، ایجاد بانک‌های اطلاعاتی جامع در زمینه باطله‌های معادن کشور، بررسی وضعیت سدها و دپو باطله‌ها در معادن و کارخانجات فرآوری دانست. به‌نظر می‌رسد ضروری است نهادهای دولتی مربوطه باتوجه به راهکارهای تخصصی ارائه شده سیاست‌گذاری‌های جدیدی در زمینه باطله‌های معدنی داشته باشند.

سخن پایانی

مضرات باطله‌های معدنی برای محیط زیست از مهم‌ترین عواملی است که باعث می‌شود فعالان محیط‌زیست، فعالیت معدنی را صدمه‌آفرین برای طبیعت معرفی کنند. انتظار می‌رود نهادهای دولتی با در نظر گرفتن نظرات کارشناسی متخصصان و فعالان این حوزه، در جهت کاهش آسیب فعالیت‌های معدنی به محیط‌زیست تصمیمات موثری اتخاذ کنند.