معدن و خرید و فروش معادن
معدن یا کانسار به ذخایر طبیعی فلز یا سنگهای گوناگون که ارزش اقتصادی داشته باشد میگویند که بر اساس محل تشکیل و نحوه بهره برداری به صورت کلی به دو دسته معادن سطحی و معدن زیرزمینی تقسیم بندی می شوند. مواد معدنی، خوراک اصلی صنایع مادر و صنایع سنگین را تشکیل میدهند. پیشرفت تمدن بشر از همان آغاز و در طول تاریخ، با کشف معادن مختلف به خصوص فلزات رابطهی مستقیمی داشته است. این نقش تمدن ساز مواد معدنی تا امروز هم ادامه دارد. بهره برداری از معادن طبق قوانین مربوط، شرایط و ضوابط معینی دارد که معمولاً در اکثر کشورهای دنیا، تحت نظارت دولتها امکان پذیر است. چنان که در کشور ما در متن قانون معادن می خوانیم:
«ماده 2 - در اجرای اصول چهل و چهارم و چهل و پنجم قانون اساسی مسوولیت اعمال حاکمیت دولت بر معادن کشور و حفظ ذخائر معدنی و نیز صدور اجازه انجام فعالیتهای معدنی مقرر در این قانون و نظارت بر امور مزبور و فراهم آوردن موجبات توسعه فعالیتهای معدنی، دستیابی به ارزشافزوده مواد خام معدنی، توسعه صادرات مواد معدنی با ارزش افزوده، ایجاد اشتغال در این بخش و نیز افزایش سهم بخش معدن در توسعه اقتصادی واجتماعی کشور به عهده وزارت معادن و فلزات است.»
اما همین قوانین حق مالکیت، حق استخراج و بهره برداری از معادن را برای افراد حقیقی و حقوقی مجاز می داند.
سرمایه گذاری در اقتصاد کانی ها
جذب سرمایههای خرد و سرگردان در این چرخه اقتصادی و رونق معادن بدون بهره برداری، ظرفیت عظیمی در راستای توسعه اقتصاد ملی ایجاد میکند. با توجه به بهره مندی ایران از مواهب بیشمار انواع کانسارهای فلزی و غیر فلزی، کشف و بهره برداری این ذخایر میتواند جایگزین مناسبی برای اقتصاد تک محصولی مبتنی بر صادرات نفت باشد. ایجاد بستری امن برای سرمایه گذاران جهت این امر به روشهای مختلفی امکان پذیر است. یکی از مهمترین و شاخصترین دلایل عدم جذابیت و عدم تمایل سرمایه گذاران، ریسک بالای عملیات اکتشافی و هزینه زیاد استخراج است که با توجه به خاص بودن ابزار و ادوات و ماشینهای استخراج به سرمایه گذاری بالایی نیازمند است. موضوع حائز اهمیت دیگر شناخت دقیق پتانسیلهای بالفعل و بالقوه است و در نهایت شناخت و کاهش ریسک و ایجاد انگیزه سرمایه گذاری است.
چرا در بازار معدن، رکود به وجود میآید؟
بهره برداری از معادن تابع شرایط خاصی است که مهمترین آن وجود شرایط مناسب در بازار است. بعضی مواد معدنی مشتری دائمی و همیشگی خود را دارند و هیچگاه بازار مصرف آنها با رکود مواجه نمیشود. خرید و فروش مواد معدنی و فلزاتی چون آهن، مس، طلا، روی، نقره و... به عنوان فلزات مصرفی، هیچگاه دچار رکود نمی شوند پس نتیجتاً کانسارهای این فلزات هم مداوم در حال استخراج و تولید هستند. اما بعضی مواد معدنی بنابه شرایط بازار مصرف و نیاز صنایع، گاهی دچار رکود فروش یا کاهش چشمگیر بهای عرضه می شوند. در طرف دیگر هزینههای استخراج برای معدنکاران در حالت خوش بینانه ثابت مانده یا حتی گاهی دچار افزایش میشود. در چنین شرایطی ادامه فعالیت معدن برای معدنکاران صرفه اقتصادی نداشته و باید متوقف شود.
برای مثال خرید و فروش مواد معدنی و محصولات بسیاری از معادن سنگهای ساختمانی و تزئینی مثل سنگ تراورتن یا گابرو، تابع مستقیمی از شرایط صنعت ساخت و ساز و ساختمان سازی است. به این معنا که با رکود بازار مسکن، به تبع آن بازار ساخت و ساز نیز دستخوش افت و سکون میشود و در این شرایط مهمترین مشتری محصولات معادن سنگهای تزئینی از معاملات حذف میشود. در چنین حالتی ادامه کار متوقف میشود.
البته ابزار، وسایل و ماشین آلات استخراج به کار گرفته شده در چنین معادنی از ارزش زیادی برخوردار هستند و سرمایه قابل توجهی را به خود اختصاص میدهند. طبیعتاً در یک معدن راکد و غیر فعال، صاحبان آن برای جبران بخشی از زیانهای از کار بازماندگی معدن، به اجاره یا خرید و فروش ماشین آلات معدنی روی می آورند. حتی گاهی مجوز بهره برداری از خود معدن نیز به قیمت پایین در معرض اجاره یا فروش قرار می گیرد. در چنین شرایطی این امکانات عرضه شده ممکن است مشتریان خاص خود را داشته باشند که با آگهی دادن فروشنده یا موجر، در وبگاهها یا بورس، مشتریان آگاهی یافته و مبادرت به معامله نمایند.
نکته در خور توجه این است که ممکن است با تغییر شرایط حاکم بر بازار، افزایش قیمت محصولات معدنی که دچار رکود فروش شده بودند، دوباره بتواند هزینه معدنکاران را سرشکن کرده و به سود دهی برسند. در این حالت معدن مجدداً شروع به فعالیت کرده و تولید از سر گرفته میشود.
گاهی بعضی تحولات نیز باعث کاهش هزینههای استخراج و یا افزایش تولید مواد معدنی می شوند. مثلاً کشیده شدن یک جاده ترانزیت یا راه آهن به نزدیکی معدن که میتواند بر هزینههای جا به جایی تاثیر گذارد و یا کشف یک رگهی با عیار بالاتر از میانگین در معدن، خالص تولیدی کانه را نسبت به باطله افزایش میدهد که منجر به افزایش صرفهی اقتصادی بهره برداری از معدن خواهد شد.
خرید و فروش معدن فعال یا غیرفعال؟
خرید و فروش معدن چه به صورت فعال و چه در وضعیت غیرفعال، به هر دو صورت انجام میشود. با یک جستجوی ساده در اینترنت میتوان به تعداد بیشماری از آگهیهای خرید و فروش معدن و خرید و فروش ماشین آلات معدنی مربوط دست یافت. یکی از راهکارهای به جریان انداختن سرمایه، فعالسازی معادن متروک یا تعطیل شده است. این گونه معادن باعث بایکوت شدن مقادیر عظیمی از سرمایههای ملی است که راه اندازی مجدد آنها نه تنها باعث به گردش درآمدن این ثروت است، بلکه از طریق ایجاد شغل به صورت مستقیم و غیر مستقیم هزاران نفر از خیل بیکاران کاسته خواهد شد.
بر طبق آمارهای وزارت صنعت، معدن و تجارت تعداد پنج هزار و ۶۵۲ معدن فعال، چهار هزار و ۴۹۵ معدن غیرفعال و در مجموع بیش از ۱۰ هزار و یکصد معدن دارای پروانه بهره برداری در سطح کشور وجود دارد. به راحتی میتوان محاسبه کرد که با خرید و فروش معدن و راه اندازی مجدد این سرمایههای عظیم، چه تحول مثبتی در اقتصاد کشور پدید خواهد آمد.