در تمام جهان، حوزههای گوناگون، اعم از صنعتی، معدنی، عمرانی، کشاورزی و حتی فرهنگی و هنری هر پروژه بهطور عمده از سه بخش تشکیل میشود؛ کارفرما که بهعنوان صاحب پروژه و تامینکننده منابع مالی پروژه مطرح است، مشاور که در مقام شخص حقیقی یا حقوقی مسئولیت تمام طراحیها، برنامهریزی، مطالعات و سایر فرآیندهای مهندسی و پیمانکار مسئولیت اجرای طرح تهیهشده را برعهده دارند. حال اگر بر این تعریف جهانی ساختار پروژه تمرکز کنیم، میتوان گفت که مهندس مشاور بهعنوان اتاق فکر هر کارفرما برای طراحی، بهینهسازی، نظارت بر اجرای طرح و رعایت نظارت فنی و اقتصادی، مطرح است.
این تعریف در مهندسی معدن بهعنوان بخش بهرهبرداری و نظارت بر آن اهمیت دوچندانی پیدا میکند، چراکه معدنکاری، طراحی در یک محیط پر از احتمالات گوناگون است. هزینههای بالای معدنکاری، ریسکهای اقتصادی و مغایرتهایی که در زمین با آن روبهرو میشویم، همگی جزو وظایفی هستند که یک مهندس مشاور با آن مواجه میشود و باید بهترین راهحل برای مقابله با آنها را ارائه کند. بهعنوان مثال، ما همواره در اکتشافات با مغایرتهای بسیاری روبهرو هستیم که عملا در زمان بهرهبرداری بروز پیدا میکنند، از جمله این موارد میتوان به مغایرت مدل بلوکی و عملیات اجرا استخراج اشاره کرد، اما مهندس مشاور با ارائه راهکارهای کنترل عیار میتواند این مسئله را تا حد زیادی حل کند. بهطور خلاصه، مهندس مشاور بهعنوان اتاق فکر کارفرما طراحی، هدایت و بازبینی طرحهای بهرهبرداری و نظارت بر اجرای فعالیت و سایر موارد مشابه را در قالب بخشهای فنی، زمینشناسی، اقتصادی و حتی اجتماعی برعهده دارد. مهمترین ابزار مهندس مشاور، نیروی انسانی آن است.
نیروی انسانی متخصص با تجربه کاری بالا، بهترین ابزار مهندس مشاور است. در کنار این اصل مهم، نرمافزارهای روز جهان در بخشهای گوناگون، تکمیلکننده توان علمی و فنی، مهندس مشاور هستند. با توجه به رشد سریع فناوری، نرمافزارهای معدنی، آموزشهای هنگام خدمت کارکنان، ارتباط با نویسندگان نرمافزاری و برگزاری کارگاهها میتوانند راهگشا باشند. علاوه بر بحثهای کلاسیک که مطرح شد، نقدپذیری و مباحثههای فنی در ارتقای کیفی پروژههای در حال انجام بسیار موثر هستند. برگزاری جلسات فنی با هدف بررسیهای تکنیکی در راستای دریافت نظرات کارشناسی یک ابزار بسیار مهم برای مهندس مشاور است، چراکه دریافت این دیدگاهها تاثیر بسزایی بر روشن شدن نقاط مبهم و ارتقای کیفی پروژه خواهد داشت.
در این بین، مسئله ژئوتکنیک آب یکی از مهمترین مسائل مطرح درباره بهرهبرداری از معادن است. فرض کنید یک آکواریوم با ماهیهای زیبا دارید و شیشههای این آکواریوم زیبا در واقع همان مسائل ژئوتکنیک معدنی است. اگر این شیشهها کثیف یا ترک خورده باشد، شما هرگز زیبایی ماهیهای داخل آب را نخواهید دید. خوشبختانه چند سالی است در معادن داخلی این موضوع اهمیت یافته و حتی در معادن بزرگ واحد ژئوتکنیک تاسیس شده است. مطالعات ژئوتکنیک بهطور مستقیم بر ایمنی کارکنان و ماشینآلات معدن و حتی پارامترهای اقتصادی تاثیر بسزایی دارد. بهعنوان مثال، اگر در مطالعات ژئوتکنیک بتوانیم شیب نهایی معدن را حتی یک درجه افزایش دهیم، باعث کاهش نسبت باطلهبرداری و در نتیجه بهبود پارامترهای اقتصادی معدن میشویم. درحالحاضر، بهدلیل عمیق شدن معادن روباز بهویژه معادن استراتژیک مانند مس، طلا و آهن و لزوم کاهش هزینههای عملیاتی، عملا مهندسان مشاور و کارفرمایان به سمت مدیریت ریسک در این بخش گرایش پیدا کردهاند. با توجه به تمام موارد یادشده از آنجا که ایران دارای ظرفیتهای غنی معدنی است، بهرهبرداری از این ظرفیتها از اهمیت ویژهای برخوردار است؛ بنابراین شناخت و ارتقای دانش در این حوزه نیز اهمیت ویژهای پیدا میکند.
رسول تجددیانفر -کارشناس معدنی
need of the day mine & industry